Banksy w Ukrainie. Artysta znów opowiada się po stronie wolności

Na Instagramie ikony współczesnego street artu pojawiło się krótkie wideo zrealizowane u naszych wschodnich sąsiadów. Seria ukraińskich murali to kolejny przykład na potwierdzenie tego, że Banksy lubi osadzić swoją sztukę w polityczno-społecznym kontekście.

Borodzianka, Kijów, Irpień, Hostomel i Horenka. Rozpoczęta w lutym inwazja Rosji na Ukrainę sprawiła, że każda z tych miejscowości już nigdy nie będzie wyglądać tak jak wcześniej. W trwającej wciąż wojnie zniszczono tam tysiące budynków. Z ziemią zrównano bloki, szkoły, szpitale i urzędy. Ulice pokryły się gruzem i szczątkami tego, co bezpowrotnie utracone. Dobrze znamy te obrazy z mediów, ale skala bestialskiego okrucieństwa nadal pozostaje niezmierzona.

Street art w ruinach

Do wspomnianych miast i miasteczek niedawno zawitał jeden z najpopularniejszych żyjących artystów, Banksy. Pierwszą wskazówką dotyczącą tego, że odwiedził Ukrainę, była praca przedstawiająca gimnastyczkę stojącą na rękach. Choć Anglik nie potwierdził, że jest jej autorem, szybko rozpoznano jego charakterystyczny styl. Podobne dzieła znalazły się też w innych lokalizacjach. Dopiero po tygodniu przedstawiciel street artu ostatecznie przyznał, że murale wyszły spod jego rąk. Dowodem na to było półtoraminutowe wideo, w którym zademonstrował, jak pracował nad szablonami. Wypowiadają się w nim też sami mieszkańcy. Nagranie, obejrzane już blisko 14 milionów razy, spotkało się z pozytywnym przyjęciem internautów. Szczególnie poruszający okazał się komentarz Anny Kukharenko, ukraińskiej influencerki i założycielki marki modowej Soul Swim.

Ukraińska muzyka na żywo w Polsce tej jesieni? Sprawdź nasze propozycje!

– Ukraina to mój dom. Niekiedy myślę, że wyczerpałam już wszystkie łzy. Wtedy płaczę, gdy widzę młode owdowiałe kobiety, całe wioski zniszczone przez Rosjan, setki grobów po dekapitacji i rodzinne miasto w ciemności, bez prądu. […] Mamy jednak również łzy szczęścia, kiedy widzimy, jak ludzie z Chersonia i innych okupowanych miast spotykają się z naszymi żołnierzami. Dziękujemy za wsparcie – napisała blogerka. Inni Ukraińcy również postrzegają murale Banksy’ego jako wyraz solidarności i opowiedzenia się po stronie pokoju. Do Borodzianki czy Hostomelu tłumnie zjeżdżają ludzie z okolic, żeby na własne oczy zobaczyć prace.

Ukraińska seria skłoniła nas do tego, żeby raz jeszcze przypomnieć o społecznym zaangażowaniu Banksy’ego. Nadal anonimowy Anglik od lat nie tworzy „sztuki dla sztuki”. Jego malunki na murach i ścianach oraz interwencje w kształt istniejących obiektów kryją publicystyczny wymiar. Za ich pośrednictwem artysta unaocznia problemy, z jakimi mierzy się współczesny świat: od kryzysu migracyjnego, przez konsumpcjonizm, aż po pandemię COVID-19. Oto pięć szeroko komentowanych prac anonimowego twórcy.

Syn migranta z Syrii

Gdzie: dżungla w Calais, Francja

W 2015 roku Banksy zostawił ślad w nieistniejącym już obozowisku migrantów. Założyły go osoby próbujące przedostać się do Eurotunelu, a następnie do Wielkiej Brytanii. Na terenie kampu stanęły liczne przyczepy, baraki oraz podstawowa infrastruktura sanitarna. Podobizna Steve’a Jobsa niosącego czarną torbę i starego Macintosha namalowana w tym miejscu nie jest przypadkowa. Współzałożyciel Apple’a był synem człowieka, który przeprowadził się z Syrii do Stanów Zjednoczonych. – Często każe nam się wierzyć, że migracja jest drenażem zasobów różnych krajów. Tymczasem Apple należy do najbardziej dochodowych firm na świecie. Płaci ponad 7 miliardów dolarów podatków rocznie. Istnieje tylko dlatego, że do USA wpuszczono młodego człowieka z Homs – komentował Banksy.

Praca niewolnicza

Gdzie: ściana sklepu Poundland w londyńskiej dzielnicy Wood Green

Mały chłopiec w obdartych ubraniach szyje flagę Wielkiej Brytanii na zniszczonej maszynie. Szybki rzut oka na niego wystarczy, żeby dostrzec, że nie mamy do czynienia z gloryfikacją rządu na Wyspach. Praca powstała w 2012 roku jako wyraz krytyki przeciwko wykorzystywaniu dzieci do przymusowej pracy. Okazało się, że w fabrykach praktykujących taki proceder produkowano pamiątki na igrzyska olimpijskie w Londynie oraz 60-lecie panowania królowej Elżbiety II. Dodatkowy kontekst dziełu nadaje jego dalsza historia. W lutym 2013 roku Praca niewolnicza została usunięta ze ściany sklepu Poundland i wystawiona na sprzedaż w amerykańskim domu aukcyjnym. Kapitalizm, któremu i tym razem przeciwstawił się Banksy, zwyciężył.

Dziewczynka z latającym balonikiem

Gdzie: mur bezpieczeństwa oddzielający Palestynę od Izraela

Niewysoka postać mająca w ręku baloniki to częsty motyw przewijający się u Banksy’ego. W 2005 roku jedna z wariacji na jego temat pojawiła się na murze bezpieczeństwa oddzielającym Izrael od Palestyny. Lokalizacja jest tu bardziej niż wymowna. Na konfliktach zbrojnych, których końca nie widać na całym świecie, sporo tracą niczego nieświadome dzieci. – Dziewczynka z latającym balonikiem reprezentuje uniwersalne pragnienie magicznej ucieczki od życiowej trudności – pisał prof. John Lennon z Uniwersytetu Południowej Florydy. Najmłodszym nie powinien towarzyszyć huk bomb i karabinów, tylko gwar beztroskiej zabawy.

Od tej chwili kończy się rozpacz, a zaczyna taktyka

Gdzie: Marble Arch, Londyn

Tytuł pracy został zaczerpnięty z książki Rewolucja życia codziennego Raoula Vaneigema. Belgijski pisarz i czołowy przedstawiciel Międzynarodówki Sytuacjonistycznej przekonywał w niej w iście anarchistycznym stylu, że możemy.wyobrazić sobie (i następnie wcielić w życie) inny bieg historii. Jego hasła często pojawiały się na murach w trakcie francuskich rozruchów w maju 1968. Banksy użył jednego z nich do wyrażenia solidarności z ruchem Extinction Rebellion, którego plakietkę trzyma zamyślone dziecko. Proekologiczna organizacja podejmuje działania mające na celu zapobieganie zmianom klimatycznym. Ich manifestacje i protesty często noszą znamiona obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Blizna z Betlejem

Gdzie: Walled Off Hotel, Betlejem

Do długiej listy aktywności twórczych Banksy dopisał w 2017 roku… prowadzenie hotelu. Artysta nie chciał skończyć jednak jak inni celebryci, którzy sygnują swoimi nazwiskami pięciogwiazdkowe kompleksy. Lokalizacja Walled Off Hotel nie sprzyja pławieniu się w luksusie. Budynek usytuowano w bezpośrednim sąsiedztwie wspomnianego „muru bezpieczeństwa” na terenie Betlejem. Goście widzą go z okien swoich pokojów.

W hotelu poza pracami palestyńskich twórców można zobaczyć dorobek samego gospodarza. Nas szczególnie zainteresowała rzeźba umieszczona tam trzy lata temu. Nad znanym chrześcijańskim motywem, szopką bożonarodzeniową, zamiast gwiazdy widnieje dziura po kuli. – Święta nie dla wszystkich są czasem spokoju i bezpieczeństwa – zdaje się przypominać Anglik.