Książki o Palestynie: pięć tytułów, które pomogą wam pogłębić wiedzę

Kiedy rozmawiam z ludźmi o bieżącej sytuacji w Palestynie, często wówczas przewija się hasło: to skomplikowana sprawa. Rozumiem, że wielu i wiele z was mogło nie mieć styczności z tym tematem, dlatego możecie czuć się niepewnie, formułując swoje opinie i zabierając głos. Przygotowaliśmy więc dla was krótką listę lektur. Te książki o Palestynie pomogą wam lepiej zrozumieć, co się właściwie teraz dzieje.

Ponieważ sama nie czuję się ekspertką w temacie, zwróciłam się o pomoc do Natalii Pitali, która na Instagramie prowadzi konto @smutna.pomarancza, a na WordPressie stronę pod tym samym tytułem. Na swoich kanałach zbiera i opisuje teksty kultury – znajdziemy u niej nie tylko książki o Palestynie, ale też filmy. Dla Going. MORE wybrała powieści i reportaże, które powinny być łatwo dostępne w bibliotekach, księgarniach i serwisach ebookowych. Nie przedłużając – oto jej selekcja.

Czystki etniczne w Palestynie | Ilan Pappé

Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2017, tłumaczenie: Anna Sak.

Komentarz Natalii: Żeby zrozumieć dzisiejsze relacje Palestyńczyków z Izraelem, trzeba cofnąć się do czasu narodzin tego państwa. Izraelski historyk przedstawia ten proces posługując się pojęciem „czystki etnicznej”, które w 1948 r. jeszcze nie istniało, ale oddaje charakter wydarzeń towarzyszących powstaniu Izraela.

Opis wydawcy: W Czystce etnicznej w Palestynie Ilan Pappe sięga do wydarzenia, bez którego nie można zrozumieć genezy izraelskiej okupacji Palestyny, a także charakteru najdłuższego konfliktu na Bliskim Wschodzie. Izraelski historyk pisze o Nakbie, brutalnej czystce etnicznej na 800 tys. ludzi, która stała się fundamentem państwa Izrael. Rozpoczęta przez bojówki syjonistyczne na początku 1948, pół roku przed proklamowaniem państwa żydowskiego i wybuchem wojny izraelsko-arabskiej, przez wiele dekad była wydarzeniem zapomnianym i nieobecnym w oficjalnej historiografii Bliskiego Wschodu.

Bazując na bogatej dokumentacji, oraz świadectwach oprawców i ocalonych, Pappe rekonstruuje kolejne etapy czystek. Od pierwszych pomysłów „transferu” rdzennej ludności i budowy czystego etnicznie państwa, które rozwijały się w ruchu syjonistycznym już w latach 30. XX wieku, przez przygotowanie masowych wypędzeń w ramach planu Dalet, czemu patronował sam Dawid Ben Gurion, aż po jego konsekwentne wykonanie przez zniszczenie ponad 400 palestyńskich miast i wsi. Autor pisze o terrorze, masakrach, torturach, grabieżach i gwałtach, ostatecznie obalając mit pokojowych początków Izraela. Dowodzi też, że izraelska polityka czystek etnicznych nie zakończyła się w 1949 r. i, w zmienionych formach, trwa do dziś. Jednocześnie izraelski historyk przywraca pamięć o kraju, który został wymazany z kart historii, opisuje bohaterski opór jego mieszkańców i składa hołd jego mieszkańcom, którzy nigdy nie pogodzili się z utratą swojego miejsca na Ziemi.

Książki o Palestynie. Podpalić Gazę | Ewa Jasiewicz

Wydawnictwo W.A.B., 2011.

Komentarz Natalii: W swoim reportażu Ewa Jasiewicz relacjonuje jedną z wcześniejszych „operacji wojskowych” Izraela przeciwko Gazie, „Płynny Ołów” z 2009 r. z perspektywy sanitariuszki-ochotniczki i aktywistki działającej na rzecz zniesienia blokady Gazy. Lektura obowiązkowa, pozwalająca zrozumieć, czego doświadczają obecnie mieszkańcy Strefy Gazy.

Opis wydawcy: To prawdziwy Raport z oblężonego miasta. Autorka pojechała do Strefy Gazy w grudniu 2008 roku jako koordynatorka Ruchu Wolna Gaza, którego celem było przerwanie ówczesnej blokady Strefy przez wojska izraelskie. Żywność, leki, materiały przemysłowe – wszystko przemycano do Gazy tunelami, które Izraelczycy systematycznie niszczyli. Walka o byt przedstawiana była jako działania terrorystyczne.

Jasiewicz oddaje atmosferę życia w Strefie Gazy – opisy śmierci dziesiątków niewinnych Palestyńczyków sąsiadują z relacjami o kolejnych nalotach lub patrolach oraz ze wspomnieniami dawnych upokorzeń, a obficie przytaczane statystyki uderzają nierównym rozłożeniem liczby ofiar, ilości i jakości uzbrojenia.

Błękit między niebem a wodą | Susan Abulhawa

Świat Książki, 2016, tłumaczenie: Dominika Lewandowska-Rodak.

Komentarz Natalii: Powieść palestyńsko-amerykńskiej pisarki to dobra pozycja na start dla tych, którzy niechętnie sięgają po literaturę faktu. Przedstawia historię Strefy Gazy i jej mieszkańców poprzez rozciągniętą na kilka pokoleń opowieść o losach jednej rodziny.

Opis wydawcy: Przepiękna, nasycona emocjami opowieść o silnych, niedoskonałych kobietach; o emigracji, rozdzieleniu i cierpieniu; o odrodzeniu, rodzinie, wytrwałości i miłości. Jest rok 1947. W spokojnej palestyńskiej wiosce otoczonej gajami oliwnymi mieszka rodzina Baraka. Najstarsza córka, Nazmija, opiekuje się owdowiałą matką, która ma skłonność do błąkania się po okolicy i do dziwnych zachowań. Brat, Mamduh, dogląda pszczół, a najmłodsza siostra, Mariam, dziewczyna o uderzająco pięknych różnobarwnych oczach, spędza całe dnie, rozmawiając z wymyślonym przyjacielem i pisząc. Kiedy w pobliżu wioski zbierają się wojska izraelskie, mieszkańcy nawet nie podejrzewają, jakie piekło ich czeka. Wkrótce domy stają w płomieniach i rodzina Baraka musi wyruszyć w długą drogę do Gazy. Ta wędrówka wystawi ją na najcięższą próbę.

Sześćdziesiąt lat później wnuczka Mamduha, Nur, mieszka w Ameryce. Zakochuje się w żonatym mężczyźnie, lekarzu pracującym w Palestynie, i wyjeżdża za nim do strefy Gazy. Tam poznaje Alwan, matkę Chalida – chłopca uwięzionego w swoim ciele, pogrążonego w głębokim błękicie snu, z którego nie może się obudzić. To dzięki Alwan Nur odkryje więzy pokrewieństwa, które przezwyciężają odległość, a nawet śmierć. Susan Abulhawa jest aktywistką na rzecz praw człowieka, biolożką i komentatorką polityczną. Założyła Playgrounds for Palestine, organizację, która tworzy place zabaw dla palestyńskich dzieci. Jej pierwsza powieść, Wiatr z północy, była międzynarodowym bestsellerem i została przetłumaczona na dwadzieścia sześć języków. Abulhawa mieszka z córką w Stanach Zjednoczonych.

Obcy w domu | Raja Shehadeh

Wydawnictwo Karakter, 2012, tłumaczenie: Anna Sak.

Komentarz Natalii: Autobiograficzna opowieść palestyńskiego pisarza i prawnika z Ramallah o życiu pod okupacją.

Opis wydawcy: Książka autora Palestyńskich wędrówek nominowanych do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego. Opowieść syna o wyzwalaniu się spod wpływu charyzmatycznego ojca. Opowieść Palestyńczyka o życiu w okupowanym kraju.

Shehadeh urodził się w 1951 roku, trzy lata po tym, jak jego rodzina została zmuszona do opuszczenia domu w zajętej przez Izraelczyków Jafie i przeprowadziła się do Ramallah. Jego dzieciństwo zostało naznaczone poczuciem straty i tęsknoty za tamtym wspaniałym miejscem. Autor wzrastał w cieniu ojca, adwokata i działacza politycznego, który jako jeden z pierwszych Palestyńczyków opowiadał się za utworzeniem dwóch państw, Palestyny i Izraela, przez co był przez swoich rodaków oskarżany o zdradę i kunktatorstwo. Sfrustrowany, w końcu wycofał się z polityki. W 1985 roku został zamordowany przez nieznanych sprawców.

Shehadeh opisuje życie pod okupacją izraelską – codzienne trudności, z którymi borykają się Palestyńczycy, polityczne dylematy – pisze też o faktach, które poznał dzięki pracy adwokata – m.in. o brutalnych torturach, którym poddawani są ludzie przetrzymywani w izraelskich więzieniach. W poruszający sposób opowiada o swojej ambiwalentnej relacji z ojcem, rozpiętej między podziwem, miłością, potrzebą akceptacji a chęcią samostanowienia i odnalezienia własnej drogi, także politycznej.

Książki o Palestynie. Drobny szczegół | Adania Shibli

Wydawnictwo Drzazgi, 2023, tłumaczenie: Hanna Jankowska.

Komentarz Natalii: Nowela w łącząca w oszczędnej, wyrafinowanej formie dwie opowieści: o zbrodni z pierwszych lat Izraela i jej odkrywaniu pół wieku później. Wybitna proza, która w niewielu słowach mówi bardzo wiele.

Opis wydawcy: Rok 1949, spieczona sierpniowym słońcem pustynia Negew blisko granicy z Egiptem. Ofiarą konfliktu izraelsko-palestyńskiego pada młoda kobieta: zostaje wzięta do niewoli, zgwałcona i zabita. XXI wiek, Autonomia Palestyńska. Mieszkanka Ramallah, która natrafia w gazecie na artykuł o zbrodni sprzed lat, wyrusza do Negewu, chcąc dowiedzieć się, co dokładnie spotkało tamtą dziewczynę. Prześladuje ją bowiem pewien „drobny szczegół” łączący jej życie z ówczesnymi wydarzeniami. Drobny szczegół to medytacja nad mechanizmami przemocy, grozą wojny i pracą pamięci, przypominająca, że historię piszą zwycięzcy, a los ofiar objęty jest milczeniem.

Powieść nominowana do Międzynarodowego Bookera i National Book Award.

Sprawdź też: Claudia Salazar Jiménez: pisarstwo na styku estetyki i polityki [WYWIAD]