Siła opowiadań, siła kobiet. Nagroda International Booker Prize 2025 trafiła do Banu Mushtaq
– Moje historie opowiadają o kobietach. O tym, jak społeczeństwo, religia i polityka wymagają od nich bezwarunkowego posłuszeństwa. Robiąc to, zadają im nieludzkie okrucieństwo i zamieniają w zwykłe podwładne – tłumaczy autorka wyróżnionego zbioru Heart Lamp.
Młodszy brat Bookera, czyli International Booker Prize, przyszedł na świat w czerwcu 2004 roku. Początkowo zakładano, że nagroda będzie przyznawana co dwa lata i otrzyma ją autor/ka najlepszej książki napisanej lub przetłumaczonej w języku angielskim. Po dekadzie zmodyfikowano te zasady. Laureaci są już wyłaniani co dwanaście miesięcy, a gratyfikację finansową poza pisarzem otrzymuje jego tłumacz. Obydwoje zdobędą po 25 tysięcy funtów.
Najpierw Niemcy sprzed czterech dekad…
Na liście dotychczasowych zwycięzców nagrody figurują m.in. Alice Munro, Philip Roth, Han Kang i Georgi Gospodinov. W 2018 roku jury postawiło na Biegunów Olgi Tokarczuk i tłumaczki Jennifer Croft. Ostatnio najlepszą z najlepszych okazała się zaś Jenny Erpenbeck. Akcja jej Kairos, wciąż jeszcze niedostępnego po polsku, rozgrywa się na tle stopniowego upadku NRD. W 1986 roku dochodzi tam do przypadkowego spotkania 19-letniej Kathariny i dużo starszego od niej Hansa. Płomienny romans szybko przybiera znamiona toksycznej relacji. – To prywatna historia wielkiej miłości i jej rozkładu, ale także rozpadu całego systemu politycznego – przekonywała Niemka.
… teraz współczesne Indie
W tym roku po raz pierwszy wyróżniono zaś zbiór opowiadań. Heart Lamp Banu Mushtaq początkowo ukazało się w języku kannada, którym na co dzień posługuje się ok. 35 milionów osób. Na język angielski książkę przełożyła Deepa Bhasthi. To kolekcja 12 historii z życia dziewczyn i kobiet mieszkających w muzułmańskich społecznościach na południu Indii. Autorka ukazuje, jak tłamsi je patriarchat, konserwatywność i fundamentalizm religijny. W takich okolicznościach trudno żyć po swojemu, ale rezolutne protagonistki nie zamierzają wywieszać białej flagi. Niesprawiedliwość przezwyciężają humorem, sprytem i solidarnością.
International Booker Prize 2025
Mushtaq, dziś już 77-letnia pisarka, nie wyssała tych opowieści z palca. Inspiracja dla laureatki okazało się samo życie. Od lat 80. pozostaje zaangażowana w walkę na rzecz praw kobiet w Indiach. Udziela im porad prawnych i przekonuje, że warto podejmować edukację. – Poznaję je każdego dnia. Przynoszą do mnie wszystkie problemy i szukają ulgi. Niektóre z nich nie wiedzą jednak, dlaczego tak naprawdę cierpią – tłumaczy w rozmowie z organizatorami konkursu.
Jury doceniło autentyczność tak zbudowanej narracji. Jego przewodniczący, prozaik Max Porter, potwierdził, że Heart Lamp nie ma sobie równych w opowiadaniu o codzienności kobiet, prawach reprodukcyjnych, wierze, kaście, władzy i ucisku. Jednocześnie docenił translatorski sznyt Deepy Bhasthi. – Radykalne tłumaczenie burzy język i tworzy nowe faktury w wielości angielszczyzny. Piękne, angażujące, afirmujące życie historie wyrastają z kannada, ale przeplata je niezwykłe, społeczno-polityczne bogactwo innych języków i dialektów – przekonuje.
Ławka rezerwowych
Na shortliście International Booker Prize 2025 poza Banu Mushtaq znalazło się także pięcioro innych autorów. Nagrodę mogli otrzymać Anne Serre (A Leopard-Skin Hat), Hiroki Kawakami (Under the Eye of the Big Bird), Vincent Delecroix (Small Boat), Solvej Balle (On the Calculation of Volume) oraz Vincenzo Latronico (Do perfekcji). Z autorem ostatniej książki, przetłumaczonej na język polski przez Katarzynę Skórską, niedawno porozmawialiśmy w Going. MORE.
