Muzea bez uprzedzeń, za to z poszanowaniem cudzego dziedzictwa. Czy to możliwe? [PODCAST]
Dekolonizacja muzeów to proces, o którym w świecie kultury i instytucji publicznych mówi się coraz więcej. Wraz z gośćmi kolejnego odcinka What’s Going. On? – dr. Magdaleną Wróblewską i dr. Witkiem Orskim – rozkładamy go na czynniki pierwsze.
Bezpośrednim pretekstem do naszej rozmowy okazała się czasowa wystawa Wybielanie, którą aż do końca sierpnia zobaczymy w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Jej kuratorami są dr Magdalena Wróblewska, historyczka sztuki i dyrektorka instytucji, i artysta wizualny Witek Orski.
Afryka to nie państwo
W ramach Wybielania duet ekspertów autokrytycznie przyjrzał się przeszłości muzeum. Co to oznacza w praktyce? Sposób, w jaki pozyskiwano, a następnie opisywano i prezentowano eksponaty, nie jest neutralny. W przypadku zbiorów etnograficznych, zawierających przejawy materialnej działalności człowieka z różnych kultur, może zakorzeniać stereotypy albo uprzedzenia. Przykładem takiego procesu jest powierzchowne traktowanie dziedzictwa afrykańskiego, jakby pochodziło tylko z jednego kraju. – Widziałem taką mapkę: żartobliwą, ale niestety wiele mówiącą. Wynikało z niej, że reprezentacja Afryki w popkulturze wygląda tak: jest wydzielony Egipt, a potem dopiero Madagaskar kojarzony z filmem. A poza tym coś dziwnego pomiędzy, co jest dzikie, prymitywne, nieznane i nierozwinięte – opowiada Orski.
Dekolonizacja muzeów. Oddać głos niesłyszanym
Zarówno Wybielanie, jak i cały tegoroczny program Wbrew stereotypom, który Państwowe Muzeum Etnograficzne zaplanowało na ten rok, wpisują się w założenia tzw. dekolonizacji muzeów. Proces zapoczątkowany w drugiej połowie XX wieku zachodzi na dwóch polach: bardziej teoretycznym i praktycznym. Ten pierwszy nie sprowadza się tylko do krytycznego namysłu nad tym, z czego składają się istniejące kolekcje. – Jednym z największych wyzwań, przed którymi stają współczesne muzea, jest włączanie różnych społeczności, oddawanie im głosu i poniekąd dzielenie się władzą instytucjonalną – przekonuje Wróblewska. Przedstawicieli rdzennych grup, na przykład Aborygenów albo Innuitów, nie powinno zabraknąć w procesie tworzenia poświęconej im wystawy. Mają prawo do tego, żeby samodzielnie reprezentować swoją kulturę.
Właśnie ruszają półfinały 69. Eurowizji. Słynnemu konkursowi muzycznemu poświęciliśmy poprzedni odcinek podcastu!
Długa droga do domu
Dekolonizacja muzeów w niektórych przypadkach zakłada także pozbycie się dzieł, które zostały zrabowane np. podczas rabunków kolonialnych, i zwrócenie ich prawowitym właścicielom. Taki proces nazywa się restytucją. Dr Magdalena Wróblewska zwraca uwagę na jego symboliczny i ekonomiczny wymiar, podkreślając jednocześnie, że w Polsce nie będziemy często doświadczać go w praktyce.
– To pewnie wynika z zawiłej historii braku posiadania kolonii zamorskich, z których przywożono obiekty. (…) Skala tych nadużyć i sposób wchodzenia w posiadanie przedmiotów są na tyle odmienne od modelów z krajów zachodnich, że należy się spodziewać, że wniosków o restytucję nie otrzymamy wiele – przekonuje dyrektorka PME.
Od Sienkiewicza do polskich kolonii
W naszym podcaście poza zdefiniowaniem dekolonizacji muzeów i wyliczeniem jej przejawów sprawdzamy także:
- jak wyglądały kolonialne ambicje Polski i dlaczego nie udało się ich realizować;
- dlaczego wystawa w Państwowym Muzeum Etnograficznym nosi tytuł Wybielanie;
- jak w fotografii utrwalają się wizualne stereotypy;
- co problematycznego kryje się w książkach Henryka Sienkiewicza;
- jak oglądać wystawy z otwartością na nieznane i szacunkiem do inności.
What’s Going. obejrzycie na YouTube albo odsłuchacie na Spotify. Kolejne odcinki ukazują się co wtorek, o godzinie 14:00. Przypominamy, że program prowadzi Stanisław Bryś, produkuje Jagoda Gawliczek, a realizują i montują: Tomasz Tański (wideo) oraz Magdalena Więsław (audio). Za pomoc dziękujemy także całej ekipie Empik Go.
